Konarski Tomasz Paschalis Seweryn Jaksa h. Gryf (1792–1878), pułkownik artylerii oraz generał brygady jazdy w powstaniu listopadowym. Ur. 8 I w Żarczycach Większych w pow. chęcińskim woj. sandomierskiego. Był trzecim synem Józefa, porucznika wojsk austriackich, i Tekli z Laskowskich, wnukiem Stefana Konarskiego, rodzonego brata pijara Stanisława Konarskiego. Wychowywał się we Lwowie u kanonika Konarskiego. Dn. 1 I 1809 r. wstąpił jako kanonier do artylerii konnej formowanej przez Włodzimierza Potockiego i Romana Sołtyka. Chrzest ogniowy przeszedł jako sierżant pod Raszynem w r. 1809 i tam też został lekko ranny. Uczestniczył również w bitwach pod Sandomierzem, Obrazowem, Wrzawami i Kochowem. W r. 1810 (9 XI) otrzymał nominację na porucznika I kl., a w 1812 (9 VIII) na kapitana II kl. Odbył całą kampanię 1812 r.; uczestniczył w bitwach pod Smoleńskiem, Borodino (gdzie został ranny kartaczem w rękę), Woronowem i w odwrocie nad Berezyną. Brał aktywny udział w kampanii 1813 i 1814 r., uczestniczył w bitwach pod Ritterbach, Wittenbergen, Würtzen. Pod Lipskiem uratował kompanię artylerii. Wyróżnił się w bitwach pod Arcis-sur-Aube, Montmirail i Brienne. Za kampanię 1812 r. otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari oraz w r. 1813 Złoty Krzyż Legii Honorowej. Po powrocie do kraju K. wstąpił do armii Królestwa Polskiego. W r. 1819 (25 III) został kapitanem I kl., w 1821 (20 IX) podpułkownikiem, a w 1828 pułkownikiem.

Przed wybuchem powstania 1830 r. dowodził brygadą lekkiej artylerii konnej w okolicach Łęczycy. W tajnych organizacjach spiskowych nie uczestniczył. K. dzielnie walczył w bitwie pod Wawrem (19 II 1831), w bitwie tej bateria jego była «bliska zdemontowania» (W. Tokarz), oraz korzystnie wyróżnił się pod Grochowem (25 II 1831). Dn. 1 III 1831 r. został mianowany przez gen. J. Skrzyneckiego dowódcą artylerii na miejsce gen. J. Redla. Walczył dzielnie pod Iganiami (10 IV). Prądzyński, choć pisał o nim, że był to «waleczny i śmiały oficer», czynił go współwinnym za klęskę pod Ostrołęką (26 V 1831). W każdym razie K. po Ostrołęce przeszedł do służby w kawalerii. Dn. 1 VIII 1831 r. został generałem brygady, dowodził 4 p. strzelców konnych, 6 p. ułanów i szwadronem l. p. kaliskiego w obrębie 2 dyw. jazdy pod dowództwem gen. brygady K. Skarżyńskiego. Decyzją gen. J. Krukowieckiego został przydzielony do II korpusu gen. H. Ramoriny, z którym odbył całą kampanię aż do przejścia granicy austriackiej w nocy z 16 na 17 IX 1831 r. (K. walczył 28 VIII pod Krynkami, 29 VIII pod Międzyrzeczem i Rogoźnicą, a 12 IX stoczył potyczkę pod Kockiem). Z Galicji emigrował do Francji, a jego majątek w kraju został skonfiskowany. Przez długi okres czasu przebywał w Auxerre, nie angażując się czynnie w walki polityczne emigracji. W l. 1860–2 był dyrektorem Szkoły Wyższej Polskiej na Boulevart de Montparnasse. Później pozostał w Radzie Nadzorczej Szkoły. K. był żonaty dwukrotnie: przed r. 1825 poślubił Marię Kościeńską, z tego małżeństwa urodziła się córka Helena. W późniejszym okresie ożenił się powtórnie z Francuzką Marie Germaine Villetard de la Guérie, z którą miał syna Włodzimierza i córkę. U schyłku życia zamieszkał w domu weterana w Paryżu. Zmarł nagle w czasie pobytu w Auxerre 6 VII 1878 r.

Bibliografia historii Polski XIX wieku, T. I: 1815–1831, Pod red. S. Płoskiego, Wr.–W. 1958; Pol. Enc. Szlach., VII 30; Boniecki; Uruski; Żychliński; – Bortnowski W., 2 korpus w powstaniu listopadowym, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1963 IX z. 1 s. 197; Dutkiewicz J., Wojsko i sztuka wojenna w okresie Królestwa Kongresowego i powstania listopadowego, w: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, W. 1966 II; Forster K., Powstanie narodu polskiego w r. 1830–1831, Berlin 1873 s. 148; Gadon L., Wielka emigracja w pierwszych latach po powstaniu listopadowym, 2. wyd. z przedmową M. Kukiela, Paryż 1958 s. 515; Gembarzewski, Wojsko polskie 1815–30, s. 124–5; Konarski Sz., Generał T. K., „Pam. Świętokrzyski” (Kielce) 1930 [druk.] 1931 s. 279–80 (reprod. portretu); Księga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, zawierająca spis imienny dowódców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Przedm. S. Tarnowskiego, Lw. 1881 s. 14; Puzyrewski A., Wojna polsko-rosyjska 1831 roku, W. 1888 s. 343–5; Tokarz W., Armia Królestwa Polskiego (1815–1830), Piotrków 1917 s. 221; tenże, Wojna polsko-rosyjska 1830–1831, W. 1930; Zwierkowski W., Korpus 2 polski w 1831 roku, Paryż 1844 s. 67, 71–3, 106–7, 153–4, 158; – Barzykowski, Historia powstania, II–V; Krosnowski, Almanach hist., 1846 s. 198; Prądzyński I., Pamiętniki, Kr. 1909 II 664, IV 81, 155, 158, 257; Skarbek-Kruszewski I., Pamiętniki z roku 1830–1831, 2. wyd., W. 1930 s. 152, 164; Wybranowski R., Pamiętniki, Lw. 1882 I 262, 280; [Zamoyski W.], Jenerał Zamoyski 1803–1868, P. 1913 II; – „Czas” 1878 nr 162 s. 2; L. B., Nekrolog, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu”, R. 1873–1878 (P.) 1879 II 350–1; – B. Jag.: rkp. 7459 III (Konarski Sz., Jaxa Konarscy. Materiały do historii rodziny); – Informacje Janusza Pezdy z Kr. na podstawie: B. Czart.: sygn. Ew. 1841.

Władysław Zajewski